کامران محمدحسینی؛ رسول جعفریان
چکیده
تلاش دو رقیبِ عرصه علم دینی، مجتهدان و اخباریان، در آغاز سده سیزدهم قمری، برای بهره‌مندی از کانون قدرت سیاسی و رابطه با شاه قاجار، فصلی از تاریخ روحانیت شیعه است. در هرگونه توصیفی از این میدان رقابت، ...
بیشتر
تلاش دو رقیبِ عرصه علم دینی، مجتهدان و اخباریان، در آغاز سده سیزدهم قمری، برای بهره‌مندی از کانون قدرت سیاسی و رابطه با شاه قاجار، فصلی از تاریخ روحانیت شیعه است. در هرگونه توصیفی از این میدان رقابت، ناچار سخنی از میرزا محمد اخباری (۱۱۷۸ – ۱۲۳۲ق) سرشناس‌ترین عالم اخباری آن دوران به میان خواهد آمد. اما گزارش‌ها درباره حیات سیاسی و اجتماعی میرزا محمد اخباری در هاله‌ای از افسانه و ابهام پنهان شده است. یکی از گزارش‌های اصلی درباره رابطه فتحعلی‌شاه با میرزا محمد اخباری، که در بسیاری از منابع در کانون گزارش‌ها از زندگی میرزا محمد قرار گرفته است، ماجرای نقش او در قتل سیسیانوف (فرمانده سپاه روس در جنگ‌های ایران و روس) یا پیش‌گویی آن از طریق علوم غریبه و دعا و طلسم است. این ماجرا نقش مهمی در بازنمایی شخصیت میرزا و نوع رابطه شاه با علمای شیعه در منابع تاریخی و تحقیقات معاصر یافته اما تاکنون از نظر تاریخی به دقت بررسی نشده است. با وجود شهرت گزاره یاد شده، بررسی تاریخی نشان دهنده وجود ابهام‌های اساسی در آن است. پرسش اصلی این مقاله میزان اعتبار گزارش نقش میرزا محمد در ماجرای قتل سیسیانوف از طریق بررسی سیر تاریخی نقل این گزارش، شناسایی روایت‌های ناسازگار و جایگزین، و سنجش برخی جزییات آن با داده‌های تاریخی دیگر است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که پاره‌ای از منابع مهم تاریخ و زندگی‌نامه میرزا محمد اخباری چنین گزارشی را نقل نکرده یا داده‌هایی ناسازگار با کل یا بخشی از روایت رایج به دست داده‌اند.
